كليساي مريم مقدس :

در مركز شهر اردبيل در كوچه اي به نام ارمنستان گازران يا اونچو ميدان، كليساي متروكه اي وجود دارد كه كم تر از دو قرن قدمت دارد. از تاريخ دقيق بنا اطلاعي در دست نيست و تاريخ 1876 ميلادي كه روي در ورودي آن ديده مي شود به سال اهداء در به كليسا و نصب آن مربوط مي شود.
شكل كلي بنا به صورت مستطيل و شكل داخلي آن فضايي مربع شكل با چهاردرگاه بلنداست. بنا داراي يك طاق جناقي است كه روي آن گنبدي آجري به شكل چتر قرار گرفته است. پنجره هايي كه در پايين گنبد و در بدنه ديوار ساخته شده اند، نور داخل كليسا را تامين مي كنند.
محراب كليسا در قسمت خاور بنا واقع شده و مزين به تزيينات نقاشي، به صورت ترنج با گل هايي به رنگ سبز روشن و نارنجي در زمينه لاجوردي است. اندكي تزيينات نيز درازاره كليسا به چشم مي خورد. در چوبي كليسا با تزيينات هندسي زيبا، يادگار ميرزاييان از ارامنه اردبيل بود كه به ياد بود گالوست ميرزاييان پدر خانواده ساخت و به كليسا اهداء كرد. روي اين در، عبارت ذير به خط ارمني نوشته شده است:«اين درب خانه حقيقي خداست كه به رسم يادبود از طرف اگالوس مليك ميرزايانس به كليساي مريم مقدس هديه مي شود 1876.»

حليمه  خاتون:

بقعه متبركه اين امامزاده در بافت تاريخي شهر اردبيل، درخيابان سيمتري، كوچه حاج ميرصالح قرار دارد.
بانو حليمه خاتون دختر موسي ابن جعفر وخواهر حضرت معصومه (س)، امام رضا (ع) ويكي از امامزاده هاي واقع در اردبيل مي باشد.
وي به واسطه اينكه فرزند امام موسي كاظم و خواهر امام رضا (ع) است، از ارج و قرب والايي در نزد مردم اردبيل برخوردار بوده و جايگاه ويژه اي در دل مردم شهر پيدا كرده است.

ساختمان قديمي اين امامزاده به دليل فرسودگي تخريب شده و ساختمان جديد از سال1317 ه.ش جاي آن را گرفته است. درجوار بناي امامزاده كه از داخل مزين به آينه كاري مي باشد، مقبره باني ساختمان امامزاده، “حاج آقا ميرصالح ” بنا به وصيت خودش قرار گرفته است.

 
زيارت نامه ذيل مربوط به امامزاده حليمه خاتون (س) مي باشد:

” السلام عليك يا بنت رسول الله، السلام عليك يا بنت اميرالمومنين، السلام عليك يا بنت فاطمه الزهرا و خديجه الكبري، السلام عليك يا بنت الحسن و الحسين، السلام عليك يا اخت ولي الله، السلام عليك يا عمه ولي الله، السلام عليك يا بنت موسي ابن جعفر و رحمه الله و بركاته ”.

امامزاده سيد عبدالعزيز (ع) :

امامزاده سيد عبدالعزيز كه درمحله نيار شهرستان اردبيل واقع شده از مكانهاي متبركه اي است كه همواره پذيراي خيل عظيم زائرين از شهر اردبيل و شهرستانهاي مجاور ميباشد.

فرم پلان مقبره، 12 ضلعي است كه به نيت 12 امام طراحي شده و نوساز مي باشد. دورتا دور بنا با سكويي به عرض 4 متر از سنگ پلاك تيشه اي تراورتن احاطه شده و پيش خوان ورودي اجرا شده با سنگ مالون قرمز، زائر را به هشتي هدايت مي كند.

پس از هشتي، گنبدخانه واقع شده است. گنبدخانه شامل يك سكوي سنگي است كه ضريح امامزاده بر روي آن قرار گرفته وسقف  با قوس پنج و هفت در ساقه داراي 9  نورگير مي باشد كه همراه با نورگيرهاي بدنه، نور مورد نياز داخل مقبره امامزاده را به راحتي تأمين مي كند.

 دليل تبرك اين دو مكان به گفته اهالي اين است كه، درجنگ ايران و روسيه براي پيشبرد اهداف جنگ، نياز به استفاده از چهارپايان شهر مي شود كه طي حكمي اسبهاي موجود در سطح شهر جمع شده و در اختيار نظاميان قرار مي گيرد.با همين حكم، يكي از درجه داران به اين خانه وارد مي شود كه در آن زمان خانواده اي از قشر بسيار ضعيف در آن سكونت داشته اند و سعي مي كند اسب ايشان را به زور از خانه خارج  نمايد. مادر خانواده با توجه به اينكه چرخه زندگيشان وابسته به آن اسب بود به التماس برمي‏خيزد كه نتيجه اي حاصل نمي شود. نهايتاً دست به دم اسب مي اندازد تا مانع شود اما خود نيز التماس كنان بر زمين كشيده مي شود . زن دست خود را از همه جا بريده مي بيند و مرد را نفرين مي كند و از حضرت ابوالفضل مدد مي خواهد. طولي نمي كشد كه درجه دار در 200 متري خانه (سقاخانه كنوني كه دليل ساخت آن همين موضوع مي باشد) با وضعي فجيع به هلاكت مي رسد. اين ماجرا بنا به روايت مردم شهر و محله مربوط به 1340 ه.ق در ساعات قبل از ظهر مي باشد.

سقا خانه حضرت ابوالفضل (ع) :

سقاخانه حضرت ابوالفضل (ع) دركنار خيابان شيخ صفي و در جنب مجموعه تاريخي شيخ صفي الدين در كنج جنوبي غربي مسجد قرار دارد كه از ساليان قديم مورد توجه مردم مسلمان منطقه مي باشد . ساختمان مسجد در سال 74 تخريب شد كه در مدت پنج سال با كيفيت بسيار بالايي با زيربناي 550 متر مربع با يك گنبد و دو مناره بسيار جالب ساخته شده است. اين سقاخانه داراي مسجد ، زير زمين براي برگزاري مراسم خانمها و شبستان مي باشد كه اكثر قسمتهاي بيروني و داخلي ساختمان از كاشي سنتي خشتي و معرق و سنگ كار شده است .

امامزاده صالح (ع):

زيارتگاه مباركه“ امامزاده صالح” در ميدان عالي قاپوي شهرستان اردبيل وحريم بقعه شيخ صفي الدين اردبيلي واقع شده است.
نسب امامزاده صـالح به حضرت امام موسي كاظم (ع) مي رسد كه از برادران ديگر وي به نام سيد عبدالعزيز درمحله نيار به خاك سپرده شده است. اين حضور از بقاع متبركه اهل بيت حضرت موسي كاظم، سيماي شهر مذهبي اردبيل را جلا وعظمت خاصي بخشيده است.
مقبره قديمي و با ارزش اين امامزاده در سال 1382ه.ش تخريب شده و ساختمان جديد در حال احداث مي باشد. زيارتنامه ذيل مربوط به امامزاده صالح (ع) مي باشد :

السلام علي آدم صفوه الله، السلام علي نوح نبي الله، السلام علي ابراهيم خليل الله، السلام علي عيسي روح الله، السلام عليك يا رسول الله، السلام عليك يا خير خلق الله، السلام عليك يا محمد بن عبدالله خاتم النبيين صلي الله عليه و آله و سلم، السلام علي اميرالمومنين علي بن ابيطالب وصي رسول الله، و علي ائمه المسلمين سلام الله عليهم اجمعين و علي ذريه رسول الله و رحمه الله و بركاته و عليك السلام ايها الصالح ابن الامام موسي كاظم عليه آلاف التحيه و الثناء و رحمه الله و بركاته اللهم اني اسئلك ان تختم الي بالسعاده و تزرقني خير الدنيا و آلاخره و تقبله بارمك و عزتك و رحمتك يا ارحم الراحمين و صلي الله علي محمد و آله اجمعين.

 امامزاده ميرزاده خانم (س) :

بقعه متبركه“ امامزاده ميرزاده خانم” درشهر اردبيل، ميدان قيام ، كوچـه حسينيه واقع شـده است. ميـرزاده خانـم يكي از دختران مير غني عاملي ـ صاحب مقبره در حريم  بقعه شيخ كلخوران ـ است كه از ارزش و تقدس والايي در نزد مردم اردبيل، به خصوص اهالي محله حسينيه برخوردار مي باشد. وي از بانوان شايسته و مطرح زمان خويش بوده كه به روايتي همسر ايشان به خاطر اعمال ناشايست دچار نفرين وي مي شود.
مردم منطقه از برآورده شدن حاجتي كه با ايشان در ميان گذاشته مي شود سخنان زيادي مطرح مي كنند وحسن نظر ايشان را نسبت به شيعيان و مسلمانان ذكر مي نمايند.
مقبره وگنبدخانه امامزاده آينه كاري شده وتوسط ازاره اي با سنگ مرمر سبز پوشش داده شده است. امامزاده از سمت خيابان داراي نورگيري به داخل گنبدخانه است كه از اين نورگير، ضريح امامزاده به راحتي قابل رويت مي باشد. از داخل مسجد نيز توسط يك درب مشبك چوبي ارتباط بصري و دسترسي لازم برقرار گشته است.
زيارت نامه ذيل مربوط به ميرزاده خانم (س) مي باشد:

  ” السلام علي جدك المصطفي، السلام علي ابيك المرتضي، السلام علي السيدين الحسن و الحسين، السلام علي خديجه سيده نساء العالمين، السلام علي فاطمه ام الطاهرين، السلام علي النفوس الفاخره بحور العلوم الزاخره شفعائي في الاخره و اوليائي عند عود الروح الي العظام الفاخره ائمه الخلق و ولاه الحق، السلام عليك ايها الشخص الشريف الطاهر الكريم، اشهدو ان لا اله الا الله و ان محمداً عبده و مصطفاه و ان علياً وليه و مجتباه و ان الامامه في ولده الي يوم الدين نعلم ذلك علم اليقين و نحن لذلك معتقدون و في نصرهم مجتهدون “.